KRYENGRITJA E KOSOVËS E VITIT 1910

Në qershor ushtria osmane vijoi veprimet luftarake në zonën e Drenicës dhe përreth saj. Por paqësimi i Kosovës nuk qe i lehtë e u shoqërua me humbje të mëdha. Për këto humbje dëshmon edhe mbajtja e qindra ushtarëve të plagosur nëpër hekurudhën Mitrovicë-Selanik. Marshimi i forcave qeveritare në Kosovë, nën drejtimin e ministrit të Luftës, u shoqërua me terrorizimin e me poshtërimin publik të kryengritësve që nuk iu bindën autoriteteve osmane. Sheshet e qyteteve Prizren, Rahovec, Gjakovë, Pejë e të tjera u kthyen në arena të keqtrajtimeve të banorëve të Kosovës. Bastisja e shtëpive dhe arrestimet në masë u bënë në bazë të urdhrit për dorëzimin e armëve brenda 12 orëve. Burgjet u mbushën me të burgosur, që u nënshtroheshin torturave. Edhe krerët, si Shaban Binaku, që do t’i besonin faljes së shpallur nga autoritetet xhonturke, u ekzekutuan me varje. Për të nënshtruar përfundimisht Lëvizjen Kombëtare Shqiptare dhe sidomos qëndresën e armatosur të shqiptarëve, repartet osmane, të riorganizuara në dy divizione, vijuan, gjatë muajve qershor-korrik 1910, operacionet edhe në zona të tjera, në perëndim të Rrafshit të Dukagjinit për t’u hedhur më pas në Shkodër dhe drejt Lumës dhe Dibrës. Këto forca dolën nga Rugova në Plavë, bllokuan të gjitha shtigjet e kufirit malazez, për të penguar kalimin e kryengritësve në Mal të Zi. Nëntë batalione ushtarësh, pasi kaluan Qafën e Prushit, u hodhën në zonën e Hasit. Një divizion tjetër Shefqet Turgut pasha e nisi në drejtim të Malësisë së Gjakovës, ku ndeshi në qëndresën e kryengritësve të kësaj treve. Malësorët e Gashit dhe të Krasniqes, me rreth 2 000 forca, të komanduara nga Bajram Curri, Abdulllah Hoxha, Zeqir Halili e Shaban Binaku, zunë pritë në Qafë të Morinës për të ndalur depërtimin e ushtrisë në Malësi. Ata i bënë ballë një divizioni të tërë (prej 15-18 batalionesh këmbësorie, disa skuadrash kalorësie dhe 5 baterish artilerie), duke i shkaktuar atij humbje të rënda. Kryengritësit e lëshuan Qafën e Morinës për t’i shpëtuar rrethimit dhe asgjësimit. Kryengritësit u bënë pritë gjithashtu forcave osmane që vepronin në Rrafshin e Dukagjinit, në Qafë të Kolçit, ku 200 malësorë u përleshën me to duke u shkaktuar humbje të mëdha. Malësorët kryengritës, të komanduar nga Prel Tuli, Mehmet Shpendi e Marash Delia, u qëndruan ushtrive armike shtatë ditë e shtatë netë. Ata zunë qafat e shtigjet për të mos lejuar depërtimin e forcave turke në Dukagjin, në luginën e Shalës dhe të Thethit. E pakalueshme për Shefqet Turgut pashën u bë Qafa e Agrit, ku ushtria e tij u bllokua për disa ditë me radhë, u thye dhe u detyrua të tërhiqej. Megjithatë, Shefqet Turgut pasha nuk arriti të futej në Shkodër, siç kishte parashikuar, përmes Dukagjinit. Ai hyri në Shkodër përmes Pukës më 24 korrik 1910. Edhe në Lumë e në Dibër trupat turke hynë pasi thyen qëndresën e popullsisë vendase, që ishte më e fuqishme sidomos në rrethinat e Dibrës së Madhe. Kudo që kalonte, ushtria osmane rrafshonte fshatrat ku gjente një qëndresë sado të vogël, ndiqte e terrorizonte familjet që kishin mbështetur e kishin përkrahur kryengritësit. Ndërkohë, gjyqet e jashtëzakonshme vepronin kudo. Reparte të veçanta të specializuara të ushtrisë qenë ngarkuar për çarmatimin e popullsisë. Këto reparte siguronin gjithashtu veprimtarinë e komisioneve qeveritare për regjistrimin e popullsisë dhe të pasurisë, të shtëpive, të tokave, të bagëtisë etj. Sipas këtij regjistrimi, mblidheshin detyrimet tatimore, duke përfshirë edhe ato të prapambetura, dhe bëhej rekrutimi i të gjithë meshkujve që i përfshinte detyrimi ushtarak. Për të përforcuar pushtetin e tyre në vilajetin e Kosovës, autoritetet xhonturke, krahas të ashtuquajturave reforma, siç u quajtën masat ndëshkuese, vendosën të bënin këtu edhe disa ndryshime administrative. Kështu, u shndërrua në nënprefekturë (kaza) krahina (nahija) e Ferizajt dhe u krijuan disa krahina (nahije) të reja, si në Drenicë, në Llap, në Malësi, në Rekë, në Podgor, në Moravë të Epërme dhe të Poshtme etj.
Shtrirja e terrorit xhonturk në viset e tjera

Pas shtypjes së kryengritjes së Kosovës ekspedita ushtarake e komanduar nga Shefqet Turgut pasha u shtri edhe në Shqipërinë e Veriut dhe të Mesme. Synimi i qeverisë xhonturke dhe i qarqeve ushtarake më të larta të Perandorisë ishte të shtypte jo vetëm qëndresën e armatosur të shqiptarëve, por edhe vatrat e organizmat e lëvizjes kombëtare. Klubet e organizatat e tjera kombëtare shqiptare u fajësuan si nxitëse të lëvizjes së armatosur. Anëtarët e klubeve, mësuesit e gjuhës shqipe, madje edhe ata që ndiqnin kurset e gjuhës shqipe, u bënë objekt i një terrori të paparë, njëlloj si pjesëmarrësit e kryengritjes së armatosur të Kosovës. Përgjithësisht terrorit iu nënshtruan gjithë veprimtarët e lëvizjes kulturore e arsimore kombëtare, edhe pse kjo ishte një veprimtari e ligjshme. Pre e terrorit xhonturk u bënë edhe qytetet, si Shkodra, Tirana, Elbasani e vise të tjera, që nuk qenë përfshirë në kryengritje. Edhe në këto treva u arrestuan, u burgosën dhe u internuan nga gjyqet speciale qindra atdhetarë. Për t’i poshtëruar në sytë e popullit dhe për ta frikësuar atë, këta në fillim i rrihnin publikisht nën tingujt e bandës ushtarake. U gjykuan dhe u dënuan në mungesë shumë atdhetarë të arratisur, të akuzuar për veprimtari antishtetërore. Me vendim të qeverisë u mbyllën të gjitha shkollat shqipe, u ndalua nxjerrja e gazetave dhe botimi i librave në gjuhën shqipe. U pushuan nga puna mësuesit e gjuhës shqipe të shkollave shtetërore, si dhe nëpunësit shqiptarë që kishin marrë pjesë në lëvizjen kulturore e arsimore kombëtare. Ndjekjeve iu nënshtruan edhe elementët e moderuar. Deputetët shqiptarë u akuzuan si përkrahës të kryengritjes dhe për lidhje të fshehta me kryengritësit. Veprimtaria e çetave të armatosura vijoi edhe pas kalimit të forcave osmane, të komanduara nga Shefqet Turgut pasha, nga Kosova në Shqipërinë e Veriut e të Mesme, madje edhe kur në Kosovë u vendosën përsëri forca të shumta ushtarake. U bënë të shpeshta përleshjet ndërmjet çetave shqiptare dhe ushtrisë osmane. Përleshje të tilla të armatosura ndodhën më 15 shtator 1910 afër Mitrovicës dhe më 28 shtator afër Pejës. Më 15 tetor valiu i Manastirit njoftonte Stambollin për përpjekjet e ushtrisë me çetat kryengritëse të Dibrës. Po në tetor valiu i Shkodrës njoftonte qeverinë se ushtria ishte demoralizuar krejtësisht dhe se kishte rrezik të bashkohej me kryengritësit. Më 9 nëntor valiu i Kosovës informonte qeverinë për sulmet e shqiptarëve kundër postkomandave ushtarake në nahijen e Beranës. Kryengritja e Kosovës e vitit 1910 ushtroi ndikim të fuqishëm në zhvillimin e mëtejshëm të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Jehona e saj u ndje edhe në lëvizjet çlirimtare të popujve të tjerë, të Maqedonisë dhe të Arabisë.

Marrë nga Wikipidia.Org