Histori
Histori
Historitė e pavdekshme tė Bacės
sė Kelmendit Prekė Pjetėr Cali (1872 - 1945)
Nė afėrsi tė Lezhės dhe jo larg Shkodrės, nė Malin e Jushit (Rranzat e Bushatit) nė njė shtėpi tė thjeshtė malėsore babait Pjetėr e nėnės kreshnike Rudes, u lindi fėmija i parė familjari bujar, piramida e kufirit shqiptar, krenarie e Kėlmendit dhe e Malėsisė sė Madhe, atdhetari i zjarrtė, Martiri i Demokracisė: Prek Pjetri (Cali) Hasanaj. (Pjetėr Kola Lajēaj, Kumtesė mbi monografinė e Prek Calit, Revista KUVENDI, E pėrmuajshme kombėtare, informative dhe kulturore, Shkurt, 2005, Michigan, USA, f. 65 73).
Familja e re Cali (Hasanaj - Selmanaj), kishin pasur njė vajzė e tre djem. I pari ishte Preka, Toma, qė nuk e pati jetėn e gjatė, mbasi si fėmijė u mbyt tek po lahej nė ujėrat e ėmbla tė lumit fushor Buna. Njė tjetėr fatkeqėsi, rėndon familjen Cali, moshėn 21 vjeēare, djali i tretė, me armė zjarri aksidentalisht humbet jetėn. Motra e vetme e Prekės, Lula, u martua, kur u rrit nė Rapsh tė Hotit me Syn (Gjelosh) Mashin.
Prekė Cali, si fis i parė vojvodė nė Selcė nga 12 lagjet e kėtij vendi, duke pasur edhe kryet e vendit nė Kelmend. Bjeshkėt e kėtij fisi, duke qenė e kufizuar me Kuēin (trevė ilire) sot si pjesė e Malit tė Zi, pėrherė u takonte barra mė e rėndė nė mbrojtje tė tokave tė tė parėve. Kėsisoj, tė parėt e fisit, sikurse ishin edhe trimat e anashkaluar nė histori, si: Memi i Smajlit, Turk Isufi, Ujk Isufi, axha (ungji) i Prekė Calit Ucė Turku (vojvodė i Selcės), Dedė Shabani, Dul Doshi dhe djali i tij i pashėm Kir Duli, Nikė Turku, Gjokė Nikė Selmani, Marash Mark Selmani etj., tė cilėt, gjithnjė janė pėrleshur flakė pėr flakė me synimet shoviniste tė kuēasve malazias. Ata me pėrkrahjen e Perandorisė Ruse, kėrkonin tė gllabėronin tokat arbėrore si Vermoshin, Vuklin e Nikēin, sėbashku me bjeshkėt e tyre tė pėrmendura
Preka nga shtati ishte shumė i gjatė e i pashėm. Ata qė e kanė njohur nga afėr thonė, se kishte shpatulla shumė tė gjėra, kraharor tė zhvilluar, trup vigan plo enėrgji, fisnik nė shpirt, i matur nė fjalė dhe veprime, gojėtar i pashoq, nė kuvende e oda burrash. Pushkėn e kishte njė shok tė pandarė, qė nuk e hiqte asnjėherė nga dora. I pėlqente tė vishej me rrobat tradicionale tė malėsorit ēakshirė, xhamadan, jelek dhe kapic tė bardhė mbi flokė, alltinė turke dhjetshe tė veshur me argjend nė brez dhe njė grumbull vargjesh tė argjentė varur.
Tek Preka, mbi tė gjitha spikatėn virtytet pozitive tradicionale tė malėsorėve, tė cilat i reflektoi nė marrėdhėniet e pėrditshme mes miqve e shokėve. Deri nė moshėn 30 vjeēare asnjėherė nuk synonte tė dilte pėrpara vojvodėve dhe as krerėve tė tjerė, qė ishin mė tė moshuar se ai. Kjo ėshtė njė edukatė e vlerė fisnike e malėsorėve tanė, e transmetuar brez pas brezi nė oda e kuvende burrash.
Ishte zemėrbutė dhe i afėr pėr miq e dashmirė tė vet dhe tė atdheut. Luan i vėrtetė nė fushėn e betejės. Gjithmonė i pari, aty ku ishte fronti mė i vėshtirė, aty ku dėrdhej gjaku i flamurit e trojeve tė shenjta tė atdheut.
Studiuesi dhe bashkėluftėtari Marash Mali, kujton: Ucė Turku, bisedonte shumė herėsh nė veēanti me Prekėn. Ai kishte krijuar pėrshtypjen se ai kishte shumė cilėsi, pothuaj tė rralla, qė e naltėsonin dhe nderonin pėrsonin e tij nė tė ardhmen, sidomos pėr ēashtjet patriotike, por asnjiherė nuk ia thonte kėto.
Ai ishte i martuar dy herė, me gruan e parė Dranden jetoj shumė pak, sepse ajo vdiq e re, nga sėmdja mė e pėrhapur e kohės nė Malėsi, qė ishte tuberkolozi, duke i lėnė njė vajzė tė vetme Agen nė moshėn 4 vjeē. Kurse nga martesa e dytė me Pashė Prekėn, nuk pati fėmijė. Sikurse dihet Pashka, vinte nga dera e patriotit e luftėtarit tė shquar Gjekė Selcės. Pas pushkatimit tė kryetrimit kelmendas, u detyrua tė braktisė kullėn nė Vermosh, tė cilėn e pėrvetėsoi pa tė drejtė regjimi, pėr nevoja tė veta ushtarake. Pashka, mundi tė gjente strehim nė shtėpinė e malėsorit Dak Lucit, gruaja e tė cilit Gjystja, ishte mbesa e Prekė Calit, ku, qėndroj pėr shumė vite deri sa mbylli sytė nė fund tė viteve 60.
Nė Konferencėn e Londrės tė vitit 1913, Fuqitė e Mėdha tė Europės, vendosėn arbitrarisht kufijtė mes pjesės veriore tė Shqipėrisė e shteteve kufitare: Mali i Zi (Malėsia) e Serbisė (Dardania).
Marash Mali, sot i moshuar me banim nė Florida (USA), sėrisht kujton vendosmėrinė e Prekės pėr ēėshtjen e kufijve, duke iu dretjuar Komisionit, qė kishte dalė nė terren e po verifikonte kufijtė: Shtetet e Mėdha dhe ambasadorėt e tyne, Komisioni Qendror i Kufijve edhe deri Gjykata e Hagės, Native American i ka njoftė si toka shqiptare. Ju si amanetqarė tė Misionit, qė keni marrė pėrsipėr jeni tue e shpėrdorue. Ato zhgarravina nė hartė nuk i njofim. Me ne, nuk ka mujtė me luejtė as ushtria e Sulltanit turk. Kėto troje i kemi larė me gjak, gjatė gjithė shekujve, kundra atyne qė deshtėn tė Native American i marrin. Edhe sot luftarėt e Kelmendit, janė gadi tė vdesin pėr trojet e veta, ashtu si dikur tė parėt e tyne. Prandaj ndigjoni fjalėt qė po ju them: Mos kėrkoni tė luani me kufijtė tanė, qė janė aprovue se ėshtė tokė shqiptare, pėrndryshe Mendohuni mirė se atė majė nuk e kaloni lehtė!
Njeni nga tė Komisionit tha: - Zotni Cali, pėr pak ēaste Komisioni don me bisedue mes vedi. Ata u larguan nė nji anė dhe nuk qėndruan shumė. Meqenėse i kuptuan intrigat e pėrfaqėsuesve jugosllavė, vendimin e morėn shpejt. Kur u kthyen njeni prej delegatėve iu drejtue Prekės, duke i folur: - Zotni Cali, Komisioni, vendosi qė ju bashkė me shokėt qė ju shoqėrojnė ti prini Komisionit, duke e shkel terrirorin tuej qė keni pas me fiqnjėt.
Mjerisht Brada e Vezirit mbeti jashtė kufijve, se ishte tepėr nė thellėsi tė territorit jugosllav. Ajo ishte pronė e shkrelasit Gjon Nik Sykut, njeni nga familjet e njohuna shkrelase me banim nė Breg tė Matės. Ai ēdo verė dilte nė atė bjeshkė me kopenė e madhe tė bagėtive, me autorizim tė autoriteteve malazeze.
Emri me veprėn e tij mbushur me atdhedashuni, u bė simbol qėndrese, pėr malėsorėt, qė e mbėshtetėn, mbasi e deshtėn me gjithė zemėr. Popullariteti i Prekė Calit, ishte i padiskutueshėm. Ja disa pasazhe pėrshkrimi, tė kryetrimit azgan:
Bile, ai qe i vetmi malėsor, qė u bė i njohur deri nė selitė e krajlive europiane. Ndue Gjon Smajli, njė plak shumė i vjetėr kelmendas, i cili nė vitet shtatėdhjetė ishte akoma i gjallė, kishte qenė njeriu mė i afėrt i Prekė Calit nė veprimtarinė e tij pėr ēėshtjen e kufijve veriorė. Ai mė pati folur edhe pėr njė dokument identiteti tė Prekė Calit, tė firmosur dhe vulosur nga shtatė krajla. Sipas kėtij dokumenti, Prekė Cali konsiderohej njeriu i paprekshėm nga shtatė krajlitė. Njė lloj imuniteti i veēantė, qė zor ta ketė pasur ndonjė shqiptar tjetėr. Mbase ishte pikėrisht ky imunitet, tek i cili besonte Prekė Cali, qė e shtyu tė dorėzohej i gjallė, pas dėshtimit tė Kryengritjes sė Kelmendit. (Spathari, f. 93).
E Preka, lėshoi kushtrimin ndėr malėsorė, se gjallė a vdekun tokat shqiptare si amanet brezash, do ti ruaj pėrmes tytės sė ngrohtė tė pushkės. Malėsia nė mote, ka mbrojtur trojet me dinjitet e krenari nacionale. Vendasit ndėr shekuj, kanė shkruar historinė me gjak arbėror, me njė betim solem tė quajtur tabe, qė do tė thotė besėlidhje e qėndrueshme, me moton: Besa e Zotit, ėshtė besa e burrave, pėr Nder - Atdhe - Besė e Fe.
[/b][/color]
Histori
Historitė e pavdekshme tė Bacės
sė Kelmendit Prekė Pjetėr Cali (1872 - 1945)
Nė afėrsi tė Lezhės dhe jo larg Shkodrės, nė Malin e Jushit (Rranzat e Bushatit) nė njė shtėpi tė thjeshtė malėsore babait Pjetėr e nėnės kreshnike Rudes, u lindi fėmija i parė familjari bujar, piramida e kufirit shqiptar, krenarie e Kėlmendit dhe e Malėsisė sė Madhe, atdhetari i zjarrtė, Martiri i Demokracisė: Prek Pjetri (Cali) Hasanaj. (Pjetėr Kola Lajēaj, Kumtesė mbi monografinė e Prek Calit, Revista KUVENDI, E pėrmuajshme kombėtare, informative dhe kulturore, Shkurt, 2005, Michigan, USA, f. 65 73).
Familja e re Cali (Hasanaj - Selmanaj), kishin pasur njė vajzė e tre djem. I pari ishte Preka, Toma, qė nuk e pati jetėn e gjatė, mbasi si fėmijė u mbyt tek po lahej nė ujėrat e ėmbla tė lumit fushor Buna. Njė tjetėr fatkeqėsi, rėndon familjen Cali, moshėn 21 vjeēare, djali i tretė, me armė zjarri aksidentalisht humbet jetėn. Motra e vetme e Prekės, Lula, u martua, kur u rrit nė Rapsh tė Hotit me Syn (Gjelosh) Mashin.
Prekė Cali, si fis i parė vojvodė nė Selcė nga 12 lagjet e kėtij vendi, duke pasur edhe kryet e vendit nė Kelmend. Bjeshkėt e kėtij fisi, duke qenė e kufizuar me Kuēin (trevė ilire) sot si pjesė e Malit tė Zi, pėrherė u takonte barra mė e rėndė nė mbrojtje tė tokave tė tė parėve. Kėsisoj, tė parėt e fisit, sikurse ishin edhe trimat e anashkaluar nė histori, si: Memi i Smajlit, Turk Isufi, Ujk Isufi, axha (ungji) i Prekė Calit Ucė Turku (vojvodė i Selcės), Dedė Shabani, Dul Doshi dhe djali i tij i pashėm Kir Duli, Nikė Turku, Gjokė Nikė Selmani, Marash Mark Selmani etj., tė cilėt, gjithnjė janė pėrleshur flakė pėr flakė me synimet shoviniste tė kuēasve malazias. Ata me pėrkrahjen e Perandorisė Ruse, kėrkonin tė gllabėronin tokat arbėrore si Vermoshin, Vuklin e Nikēin, sėbashku me bjeshkėt e tyre tė pėrmendura
Preka nga shtati ishte shumė i gjatė e i pashėm. Ata qė e kanė njohur nga afėr thonė, se kishte shpatulla shumė tė gjėra, kraharor tė zhvilluar, trup vigan plo enėrgji, fisnik nė shpirt, i matur nė fjalė dhe veprime, gojėtar i pashoq, nė kuvende e oda burrash. Pushkėn e kishte njė shok tė pandarė, qė nuk e hiqte asnjėherė nga dora. I pėlqente tė vishej me rrobat tradicionale tė malėsorit ēakshirė, xhamadan, jelek dhe kapic tė bardhė mbi flokė, alltinė turke dhjetshe tė veshur me argjend nė brez dhe njė grumbull vargjesh tė argjentė varur.
Tek Preka, mbi tė gjitha spikatėn virtytet pozitive tradicionale tė malėsorėve, tė cilat i reflektoi nė marrėdhėniet e pėrditshme mes miqve e shokėve. Deri nė moshėn 30 vjeēare asnjėherė nuk synonte tė dilte pėrpara vojvodėve dhe as krerėve tė tjerė, qė ishin mė tė moshuar se ai. Kjo ėshtė njė edukatė e vlerė fisnike e malėsorėve tanė, e transmetuar brez pas brezi nė oda e kuvende burrash.
Ishte zemėrbutė dhe i afėr pėr miq e dashmirė tė vet dhe tė atdheut. Luan i vėrtetė nė fushėn e betejės. Gjithmonė i pari, aty ku ishte fronti mė i vėshtirė, aty ku dėrdhej gjaku i flamurit e trojeve tė shenjta tė atdheut.
Studiuesi dhe bashkėluftėtari Marash Mali, kujton: Ucė Turku, bisedonte shumė herėsh nė veēanti me Prekėn. Ai kishte krijuar pėrshtypjen se ai kishte shumė cilėsi, pothuaj tė rralla, qė e naltėsonin dhe nderonin pėrsonin e tij nė tė ardhmen, sidomos pėr ēashtjet patriotike, por asnjiherė nuk ia thonte kėto.
Ai ishte i martuar dy herė, me gruan e parė Dranden jetoj shumė pak, sepse ajo vdiq e re, nga sėmdja mė e pėrhapur e kohės nė Malėsi, qė ishte tuberkolozi, duke i lėnė njė vajzė tė vetme Agen nė moshėn 4 vjeē. Kurse nga martesa e dytė me Pashė Prekėn, nuk pati fėmijė. Sikurse dihet Pashka, vinte nga dera e patriotit e luftėtarit tė shquar Gjekė Selcės. Pas pushkatimit tė kryetrimit kelmendas, u detyrua tė braktisė kullėn nė Vermosh, tė cilėn e pėrvetėsoi pa tė drejtė regjimi, pėr nevoja tė veta ushtarake. Pashka, mundi tė gjente strehim nė shtėpinė e malėsorit Dak Lucit, gruaja e tė cilit Gjystja, ishte mbesa e Prekė Calit, ku, qėndroj pėr shumė vite deri sa mbylli sytė nė fund tė viteve 60.
Nė Konferencėn e Londrės tė vitit 1913, Fuqitė e Mėdha tė Europės, vendosėn arbitrarisht kufijtė mes pjesės veriore tė Shqipėrisė e shteteve kufitare: Mali i Zi (Malėsia) e Serbisė (Dardania).
Marash Mali, sot i moshuar me banim nė Florida (USA), sėrisht kujton vendosmėrinė e Prekės pėr ēėshtjen e kufijve, duke iu dretjuar Komisionit, qė kishte dalė nė terren e po verifikonte kufijtė: Shtetet e Mėdha dhe ambasadorėt e tyne, Komisioni Qendror i Kufijve edhe deri Gjykata e Hagės, Native American i ka njoftė si toka shqiptare. Ju si amanetqarė tė Misionit, qė keni marrė pėrsipėr jeni tue e shpėrdorue. Ato zhgarravina nė hartė nuk i njofim. Me ne, nuk ka mujtė me luejtė as ushtria e Sulltanit turk. Kėto troje i kemi larė me gjak, gjatė gjithė shekujve, kundra atyne qė deshtėn tė Native American i marrin. Edhe sot luftarėt e Kelmendit, janė gadi tė vdesin pėr trojet e veta, ashtu si dikur tė parėt e tyne. Prandaj ndigjoni fjalėt qė po ju them: Mos kėrkoni tė luani me kufijtė tanė, qė janė aprovue se ėshtė tokė shqiptare, pėrndryshe Mendohuni mirė se atė majė nuk e kaloni lehtė!
Njeni nga tė Komisionit tha: - Zotni Cali, pėr pak ēaste Komisioni don me bisedue mes vedi. Ata u larguan nė nji anė dhe nuk qėndruan shumė. Meqenėse i kuptuan intrigat e pėrfaqėsuesve jugosllavė, vendimin e morėn shpejt. Kur u kthyen njeni prej delegatėve iu drejtue Prekės, duke i folur: - Zotni Cali, Komisioni, vendosi qė ju bashkė me shokėt qė ju shoqėrojnė ti prini Komisionit, duke e shkel terrirorin tuej qė keni pas me fiqnjėt.
Mjerisht Brada e Vezirit mbeti jashtė kufijve, se ishte tepėr nė thellėsi tė territorit jugosllav. Ajo ishte pronė e shkrelasit Gjon Nik Sykut, njeni nga familjet e njohuna shkrelase me banim nė Breg tė Matės. Ai ēdo verė dilte nė atė bjeshkė me kopenė e madhe tė bagėtive, me autorizim tė autoriteteve malazeze.
Emri me veprėn e tij mbushur me atdhedashuni, u bė simbol qėndrese, pėr malėsorėt, qė e mbėshtetėn, mbasi e deshtėn me gjithė zemėr. Popullariteti i Prekė Calit, ishte i padiskutueshėm. Ja disa pasazhe pėrshkrimi, tė kryetrimit azgan:
Bile, ai qe i vetmi malėsor, qė u bė i njohur deri nė selitė e krajlive europiane. Ndue Gjon Smajli, njė plak shumė i vjetėr kelmendas, i cili nė vitet shtatėdhjetė ishte akoma i gjallė, kishte qenė njeriu mė i afėrt i Prekė Calit nė veprimtarinė e tij pėr ēėshtjen e kufijve veriorė. Ai mė pati folur edhe pėr njė dokument identiteti tė Prekė Calit, tė firmosur dhe vulosur nga shtatė krajla. Sipas kėtij dokumenti, Prekė Cali konsiderohej njeriu i paprekshėm nga shtatė krajlitė. Njė lloj imuniteti i veēantė, qė zor ta ketė pasur ndonjė shqiptar tjetėr. Mbase ishte pikėrisht ky imunitet, tek i cili besonte Prekė Cali, qė e shtyu tė dorėzohej i gjallė, pas dėshtimit tė Kryengritjes sė Kelmendit. (Spathari, f. 93).
E Preka, lėshoi kushtrimin ndėr malėsorė, se gjallė a vdekun tokat shqiptare si amanet brezash, do ti ruaj pėrmes tytės sė ngrohtė tė pushkės. Malėsia nė mote, ka mbrojtur trojet me dinjitet e krenari nacionale. Vendasit ndėr shekuj, kanė shkruar historinė me gjak arbėror, me njė betim solem tė quajtur tabe, qė do tė thotė besėlidhje e qėndrueshme, me moton: Besa e Zotit, ėshtė besa e burrave, pėr Nder - Atdhe - Besė e Fe.
[/b][/color]
Edituar pėr herė tė fundit nga tesaqoklli nė Thu May 01, 2008 9:24 am, edituar 1 herė gjithsej